Podgatunki wilków i ich historia
Wilk szary wytworzył kilka podgatunków (w zależności od klasyfikacji do 24).Wilki arktyczne Zaliczamy do nich przykładowo wilk arktyczny (Canis lupus arctos), największego ze wszystkich podgatunków, charakteryzującego się grubą, białą sierścią. Wilk stepowy (Canis lupus campestris) występuje w centralnej Azji, wilk leśny (Canis lupus lyacaon - obecnie Canis lupus nubilis) jest smukły, a jego sierść jest bledsza od wilków szarych. Canis lupus pambasaleus (obecnie Canis lupus occidentalis) występuje na Alasce. W Kolumbii Brytyjskiej wystepuje Canis lupus colambianus obecnie klasyfikowany jako Canis lupus occidentalis. Najczęściej występującą odmianą jest wilk szary (Canis lupus lupus) występujący w lasach Europy Wschodniej i Skandynawii. Klasyfikacja wilków w podgatunki jest ciągle płynna – ostatnie badania genetyczne pozwoliły zredukować znacznie liczbę podgatunków (prace Novaka).
Wilki są ewolucyjnie młodym gatunkiem (ok. 2 mln lat), który wywodzi się (prawdopodobnie) z Canis davisi, a nie jak pierwotnie przyjmowano bezposrednio z Tomarctus czy z bocznej gałęzi do której należał wcześniej występujący Canis dirus który wyginął ok. 16 tys. lat temu. Na terenie Polski kopalne szczątki przodków współcześnie występującego wilka znaleziono w okolicach Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej, Sudetów, Tatr, na Rzeszowszczyźnie, gdzie znajdowano w osadach plejstoceńskich wraz z różnymi śladami życia i bytności tam człowieka. Podobnym znaleziskiem mogą pochwalić się wczesnośredniowieczne stanowiska archeologiczne Gniezna, Gdańska i Opola. Z Eurazji wilk migrował podczas jednego ze zlodowaceń ok. 750 tys. lat temu do Ameryki Północnej. Z tej samej co wilk odnogi ewolucyjnej pochodzi także pies domowy Canis familiaris.
Wilki dały genetycznie początek dla wszystkich psów.
Wilk szary
Wilk szary zamieszkuje Azję oraz północne tereny Europy i Ameryki Północnej. Na wielu terenach został całkowicie wytępiony. Wymieranie wilka szarego związane jest z tworzeniem siedlisk ludzkich, która doprowadziła do znacznej redukcji wilczego środowiska. Wilk do przeżycia potrzebuje terenu od 100 do 1000 km² (zależnie od ilości pożywienia). Tak komfortowe warunki wilk może dzisiaj mieć tylko na obszarze północnym, nie zamieszkanym przez ludzi lub na słabo zaludnionych terenach azjatyckich. Wilk występuje jeszcze w Polsce, głównie na terenach południowo-wschodnich (Bieszczady).
Anatomia
Wilk szary osiąga długość do ok. 200 cm (od nosa do końca ogona), głowa i tułów 105-150 cm samce, 97-124 cm samice; ciężar 40-50 (do 80 kg) samce, 30-40 kg samice. Wysokość w kłębie wynosi 70-90 cm samce (basiory), 60-80 samice (wadery). Samce są większe od samic o ok. 20%. Wielkość i waga wilków jest silnie zależna od strefy klimatycznej i podgatunku. Przykładowo wilki na obszarach północnych Ameryki Północnej mogą ważyć 80 kg (samce) i 50 kg (samice), a wilki na Bliskim Wschodzie – 30 kg (samce) i 25 kg (samice). Długość wilczego tropu to 10-13,7 cm, szerokości 8-9 cm. Przednie nogi są "wbite" w stosunkowo wysoką i wąską klatkę piersiową. Łokcie skierowane są do wewnątrz, a stopy na zewnątrz, co daje możliwość stawiania nóg leżących po tej samej stronie ciała w jednej linii. Wymiary tylnej łapy są o 1-2 cm mniejsze. Podczas kłusu w sposób charakterystyczny "sznuruje". Średnia długość wilczego ogona to ok. 1/3 długości ciała zwierzęcia – ok. 30-50 cm. Na grzbietowej części ogona, 8-10 cm od jego nasady, znajduje się niebiesko-czarny gruczoł nadogonowy, tak zwany fiołkowy, którego znaczenie nie jest jeszcze do końca wyjaśnione. Pokrywa włosowa składa się z 2 rodzajów włosów – długie i sztywne włosy prowadzące zapewniające odprowadzenie wody i podszerstek zapewniający izolację termiczną. Pasmo długich włosów, osiągające nawet 17 cm przebiegające od karku po barki, tworzy tzw. "grzywę", którą wilk stroszy, chcąc okazać swą złość lub w momencie pobudzenia. Wilki posiadają włosy o różnej barwie – od prawie czarnych poprzez szare, brązowe aż do białych. Dorosły wilk ma 42 zęby, których długość dochodzi do 27 mm (całkowita długość kłów dochodzi nawet do 57 mm). Układ zębów to 3-1-4-2 x2 w szczęce górnej i 3-1-4-3 x2 w szczęce dolnej. Po ukończeniu przez wilka 10 roku życia następuje powolne ścieranie się kłów i następują trudności w pobieraniu pokarmu, co w połączeniu z uszkodzeniami w walce może po pewnym czasie może prowadzić do śmierci zwierzęcia z głodu. Młody wilk ma 28 zebów mlecznych w układzie 3-1-3 x2 w obu szczękach. Nacisk szczęki dorosłego wilka może wynosić do 15 kg/cm². Przełyk ma bardzo rozciągliwe ściany, co pozwala na połykanie nawet dużych kawałków mięsa, żołądek o pojemności około 9 litrów jest bardzo duży w stosunku do rozmiarów ciała zwierzęcia.
Opis gatunku
Długość życia: od 8 do 16 lat, w niewoli do 20 lat. Wilki uzyskują płodność zwykle w 2-3 roku życia (chociaż znane są wypadki wcześniejszego pojawienia się cieczki – nawet w 1 miesiącu życia) i długo mogą pozostawać płodne (do 10 roku życia a nawet później w przypadku samców). Ruja występuje raz do roku (zwykle pod koniec zimy – luty, marzec). Rozmnaża się zwykle tylko para dominująca (para alfa). Ciąża trwa 62-65 dni. W jednym miocie zwykle rodzi się od 4 do 6 wilków (chociaż miot może liczyć do 11 młodych). Młode rodzą się ślepe i wymagają utrzymywania stałej temperatury otoczenia. Wilki otwierają oczy po ok. 15 dniach. W pierwszym okresie życia karmi je matka własnym mlekiem. Później młode karmione są wstępnie przeżutym i nadtrawionym pokarmem przez całe stado. W ciągu kilku pierwszych miesięcy następuje najszybszy rozwój masy ciała. Śmiertelność podczas pierwszego roku życia wynosi od 50 do 85%.
Wilk amerykański jest wytrawnym wędrowcem. Może przejść dziennie 40-60 km (średnio 20 km), ale znane są wypadki, gdy zwierzę w ciągu doby przebyło 200 km. Wilk przez krótki czas (do 5 minut) może utrzymać szybkość do 85 km/h, choć zwykle porusza się z szybkością ok. 8 km/h. Wilki poruszają się stępem, kłusem i galopem. Poruszając się kłusem wilki mają tendencję do "sznurowania". Wataha wilków idąca truchtem, pozostawia z reguły jeden ślad, gdyż poszczególne osobniki stąpają trop w trop.
Aktywność zależy od wielu czynników (baza pokarmowa, antropopresja, cykl świetlny, pora roku, temperatura), lecz zwykle występuje wzmożona aktywność w okresie porannym i wieczornym.
Wilki a psy
Cechami wyróżniającymi od psów są m.in.: szersza głowa z szerokim czołem, czaszka z grzebieniem strzałkowym zewnętrznym, mocno wysklepione łuki jarzmowe, mocna żuchwa, zaokrąglone i krótsze stojące uszy, skośnie osadzone oczy, większy mózg, dłuższe nogi (w stosunku do wielkości ciała), szersze łapy, wąska klatka piersiowa, gruczoł fiołkowy, charakterystyczne (choć zmienne u osobników) umaszczenie. Wyjątkiem jest Ceskoslovensky vlcak (Czechosłowacki Wilczak), który powstał w wyniku skrzyżowania owczarka niemieckiego z wilkiem europejskim. Posiada on wszystkie cechy typowe dla wilków.
Wilk w Europie
Wilk jest największym żyjącym w Europie drapieżnikiem z rodziny psowatych (Canidae). Około 90% wilków żyje w grupach rodzinnych tzw. watahach. Wilki samotne, to najczęściej osobniki młode, migrujące w poszukiwaniu nowego terytorium i partnera, lub też osobniki chore albo stare. W populacjach znajdujących się pod presją łowiecką udział zwierząt samotnych zwiększa się o osobniki z watah rozbitych wskutek odstrzałów. Średnia liczebność wilczej grupy w warunkach polskich to 4-6 wilków. Czasami spotyka się watahy większe, ale zwykle ulegają one trwałemu podziałowi na dwie mniejsze. Grupa rodzinna składa się z jednej rozmnażającej się pary, oraz z jej potomstwa z ostatnich lat. W szczególnych sytuacjach, wataha może zaakceptować przyłączenie się osobnika niespokrewnionego.
Środowisko życia i zachowania
Wilk występuje w lasach, na równinach, pustyniach i w terenach górskich.
Wilk jest drapieżnikiem i do swojego życia potrzebuje średnio ok. 1,3 kg mięsa (wraz z kośćmi i skórą) dziennie. W naturze żywi się drobnymi zwierzętami, ptakami, ale także (o ile warunki i liczność stada na to pozwala) dużymi zwierzętami takimi jak jelenie, łosie lub kiedyś bizony. W normalnych warunkach duży wilk z ras północnych może zjeść jednorazowo do 6,4 kg, jednak jest to zwykle związane z kilkudniową głodówką. Uzupełnieniem jego diety są owoce i runo leśne. Ich system pokarmowy jest dopasowany do "mięsnej" diety i różni się od tego, który mają psy domowe (nieco krótszy przewód pokarmowy, wyższa kwasowość, wysoka efektywność).
Główne składniki diety zależą od bazy pokarmowej. Wilki dość elastycznie dostosowują się do dostępnych pokarmów jednak ich wymogi energetyczne wymuszają polowanie na duże ssaki chociaż np. zdrowe żubry czy bizony nie są zagrożone. Także w przypadku innych zwierząt (np. łosie czy jelenie) zdrowe zwierzęta zostają zabite czy też poważnie ranne tylko w wypadku co 20 ataku przez wilki. Pozostałe ataki kończą się odstąpieniem od ataku lub wręcz odniesieniem ran przez wilka. Wilki jako drapieżnik prowadzi więc selekcję i usuwa z populacji głównie osobniki chore lub słabe albo mało doświadczone, a nie chronione przez grupę osobników starszych.
Wilki potrafi posługiwać się symbolami. W stadzie posługuje się rytuałami. Komunikuje się w grupie poprzez pozy, jak i poprzez odgłosy. Potrafi planować i organizować działania zespołowe.
Rozród
Ruja u wilków występuje tylko raz w roku, w lutym. Szczenięta jedynej w watadze pary rodzicielskiej rodzą się na przełomie kwietnia i maja. Jest ich około 5-6. Jednakże do zimy dożywają średnio tylko dwa szczenięta na watahę na nizinach, a w górach jeden. Pierwsza zima jest zazwyczaj najtrudniejsza dla młodocianych osobników i wśród nich notuje się największą śmiertelność z wycieńczenia, głodu czy chorób.
Terytoria
Każda wataha zajmuje oddzielne terytorium, które w zależności od lokalnego zagęszczenia dzikich zwierząt kopytnych ma różną wielkość. W Polsce osiąga ono od 150 km2 w górach do 350 km2 na nizinach. Średnie zagęszczenie wilków w naszych lasach nizinnych wynosi około 2-2,5 osobników/100 km2, a w górach od 1,5-4 osobników/100 km2 . Wykorzystanie terytorium zmienia się w zależności od sezonu. Podczas wychowu młodych wataha koncentruje swoją aktywność w niewielkim promieniu wokół nory i miejsc odpoczynku, by móc karmić i chronić swoje młode. Zdarzają się jednak błyskawiczne wypady na krańce terytorium, żeby zapolować np. na niestrzeżony inwentarz. Natomiast jesienią i w zimie terytorium użytkowane jest w sposób rotacyjny, każda jego część jest regularnie, co kilka dni, wykorzystywana jako miejsce pobytu i polowań. Długie, wielokilometrowe wędrówki są wówczas bardzo częste.
Co jedzą wilki?
Podstawą diety wilków są dzikie ssaki kopytne. Stanowią one 85-98% masy zjedzonego przez nie pokarmu. Gatunkiem dominującym wśród ofiar wilków jest jeleń. Sarna i dzik są ważnym, ale zależnym od lokalnych warunków i pory roku, źródłem pokarmu. Na obszarach, gdzie zalega gruba warstwa śniegu, udział tych dwóch gatunków w diecie może wzrastać w okresie zimy. Ponadto wilki polują na zające, lisy, borsuki, bobry, a nawet gryzonie. Zwierzęta gospodarskie stanowią zaledwie 2-3% masy zjedzonego przez nie pokarmu.
W Polsce podczas badań stwierdzono, że najczęstszymi ofiarami wśród jeleni są cielęta oraz dorosłe samice, znacznie rzadziej byki. Wśród dzików zabitych przez wilki największy udział stanowią osobniki młodociane. W przypadku sarny, ze względu na jej niedużą masę, brak jest wyraźnej selekcji. Badania wskazują, że wśród dorosłych ofiar wilków są osobniki zdrowe, ale też osobniki chore, bardzo stare, poranione, a więc takie, które nie przeżyłyby zbyt długo. Udział takich właśnie osłabionych zwierząt oraz udział zwierząt w dobrej kondycji w diecie wilków zależy od wielu czynników środowiska np. struktury lasu, ukształtowania terenu, pory roku i lokalnych warunków klimatycznych. Szczególnie gruba pokrywa śnieżna jest czynnikiem, który może znacząco przyczynić się do zabijania przez wilki osobników, które w warunkach normalnych byłyby dla nich zupełnie niedostępne, lub też do zabijania większej liczby zwierząt, niż jest to konieczne.
Głównym czynnikiem ograniczającym zagęszczenie ssaków kopytnych w lesie jest dostępność pokarmu. Bytowanie wilków w kompleksie leśnym może jedynie obniżać zagęszczenie jeleni, saren i dzików, natomiast nie doprowadza do ich wytępienia. Drapieżnictwo spowalnia tempo wzrostu populacji zwierząt kopytnych i zapobiega osiąganiu maksymalnych zagęszczeń wyznaczanych przez zasoby pokarmowe.
Środowisko życia i zachowania
Wilk występuje w lasach, na równinach, pustyniach i w terenach górskich.Wilk jest drapieżnikiem i do swojego życia potrzebuje średnio ok. 1,3 kg mięsa (wraz z kośćmi i skórą) dziennie. W naturze żywi się drobnymi zwierzętami, ptakami, ale także (o ile warunki i liczność stada na to pozwala) dużymi zwierzętami takimi jak jelenie, łosie lub kiedyś bizony. W normalnych warunkach duży wilk z ras północnych może zjeść jednorazowo do 6,4 kg, jednak jest to zwykle związane z kilkudniową głodówką. Uzupełnieniem jego diety są owoce i runo leśne. Ich system pokarmowy jest dopasowany do "mięsnej" diety i różni się od tego, który mają psy domowe (nieco krótszy przewód pokarmowy, wyższa kwasowość, wysoka efektywność).
Główne składniki diety zależą od bazy pokarmowej. Wilki dość elastycznie dostosowują się do dostępnych pokarmów jednak ich wymogi energetyczne wymuszają polowanie na duże ssaki chociaż np. zdrowe żubry czy bizony nie są zagrożone. Także w przypadku innych zwierząt (np. łosie czy jelenie) zdrowe zwierzęta zostają zabite czy też poważnie ranne tylko w wypadku co 20 ataku przez wilki. Pozostałe ataki kończą się odstąpieniem od ataku lub wręcz odniesieniem ran przez wilka. Wilki jako drapieżnik prowadzi więc selekcję i usuwa z populacji głównie osobniki chore lub słabe albo mało doświadczone, a nie chronione przez grupę osobników starszych.
Wilki potrafi posługiwać się symbolami. W stadzie posługuje się rytuałami. Komunikuje się w grupie poprzez pozy, jak i poprzez odgłosy. Potrafi planować i organizować działania zespołowe.
Występowanie
W Polsce najwięcej wilków żyje w województwach: podkarpackim, małopolskim, podlaskim, a także w niewielkiej liczbie na terenie innych województw. Największą ostają wilków w Polsce są Karpaty i Pogórze Karpackie (184 – 214 osobników), później Roztocze (72 – 93 osobniki) oraz puszcze północno – wschodniej Polski (172 – 211 wilków). Tereny na zachód od Wisły są zasiedlane przez wilki w dużym rozproszeniu i poza wilkami z Puszczy Noteckiej, gdzie bytuje kilka wilków, nie ma tu stałej populacji tych zwierząt. Ciągle występuje też proces migracji, który powoduje, iż wilki pojawiają się na terenie Polski zachodniej, jak i przechodzą z Polski na teren Niemiec. Z kolei do Polski przechodzą wilki z obszaru Słowacji, Ukrainy czy Białorusi.
Do niedawna liczbę polskich wilków szacowano na ok. 700 osobników wilka europejskiego (Canis lupus lupus L.), jednak zakończone w marcu 2004 r. ogólnopolska inwentaryzacja zwierząt wykazała, iż liczba ta jest zawyżona. Z przeprowadzonych przez naukowców i leśników kilkuletnich badań wynika, iż na początku roku 2004 w Polsce było 510 wilków (w przedziale 463-564). Różnice szacunków wynikły z metodyki i skali badań. Wcześniej analizowano znacznie mniejsze jednostki przestrzenne, co w połączeniu z faktem, iż wilki zajmują dość znaczne terytoria, owocowało kilkakrotnym liczeniem tych samych osobników. W tych samych badaniach stwierdzono, iż na zachodzie Polski populacja wilków wyraźnie maleje, co przypisuje się kłusownictwu oraz ograniczeniom w swobodnym przebywaniu większych przestrzeni (spowodowanym m.in. przez drogi szybkiego ruchu czy obszary zabudowane).
Z kolei w badaniach Zakładu Badania Ssaków PAN przeprowadzonych pomiędzy marcem a grudniem 2005 liczebność wilków w Polsce oszacowano na między 446 a 625 (jeśli wyciągnąć średnią z wartości minimum/maksimum: 535).
Występowanie na świecie
Na świecie najwięcej wilków żyje w Kanadzie (50 000) w Rosji (30 000) i na terenie Alaski (5-7 tys.). W Europie najwięcej wilków żyje w Rumunii (ok. 2500), ale wilk żyje też na terenie krajów nordyckich, jak i Polski, Ukrainy, Słowacji, Włoch i innych krajów.
Status prawny wilka
W roku 1995 wilki zostały objęte ochroną w części Polski, a od 1998 są chronione w całym kraju. W uzasadnieniu do tej decyzji, podkreślono pozytywną rolę drapieżników w utrzymaniu równowagi ekologicznej w lasach.
Ich obecny status prawny reguluje Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. Nr 220, poz. 2237). Zgodnie z nim, wilk jest w Polsce gatunkiem ściśle chronionym, wymagającym ochrony czynnej (Załącznik 1, lp. 314). Ponadto znalazł się on w załączniku nr 5 (Gatunki dziko występujących zwierząt, dla których wymagane jest ustalenie stref ostoi, miejsc rozrodu lub regularnego przebywania) i obowiązuje dla niego 500 m strefa ochronna wokół miejsc rozrodu (nor) w okresie od 1 kwietnia do 15 lipca.
Zgodnie z Ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880) i w/w Rozporządzeniem, zabronione jest zabijanie wilków, poza szczególnymi przypadkami odstrzału osobników wyspecjalizowanych w napadaniu na inwentarz, gdy zezwolenie wyda Minister Środowiska. Niedozwolone jest też ich okaleczanie, chwytanie, przetrzymywanie, niszczenie nor i wybieranie z nich szczeniąt, a także przechowywanie oraz sprzedaż skór i innych fragmentów martwych osobników bez odpowiedniego zezwolenia. Powyższe zakazy nie dotyczą sytuacji, gdy konieczne jest schwytanie zwierząt rannych i osłabionych, w celu udzielenia im pomocy weterynaryjnej i przemieszczenia do ośrodka rehabilitacji, lub do miejsc ich regularnego przebywania. Minister Środowiska może również wydać zezwoelnie na odłów wilków do badań naukowych.
Nie respektowanie zapisów ustawy podlega karze aresztu lub grzywny.
Na podstawie art. 56. ust. 1, 4 i 5 Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880), Minister właściwy do spraw środowiska może zezwolić na chwytanie, odławianie lub odstrzał wilków (w przypadku braku rozwiązań alternatywnych i jeżeli nie spowoduje to zagrożenia dla populacji), jeśli wynika to z konieczności ograniczenia poważnych szkód w gospodarce rolnej.
Zgodnie z projektem Strategii ochrony i gospodarowania populacją wilka w Polsce (Okarma i in. 1998), wniosek o odstrzał interwencyjny wilków powinien być przedkładany Ministrowi przez właściwego Wojewodę. Kryterium upoważniającym do złożenia wniosku o taki odstrzał powinno być nasilenie i powtarzalność szkód czynionych przez wilki wśród zwierząt gospodarskich. Koniecznym warunkiem wydania zgody na odstrzał powinno być stwierdzenie, że szkody zostały dokonane przez wilki oraz, i nie wynikają one z permanentnych zaniedbań hodowców.
Wilkź jest wymieniony w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej UE. Oznacza, to że jest gatunkiem wyznacznikowym dla typowania obszarów Natura 2000 - ma on tu status gatunku priorytetowego. Chroniony jest również przez Konwencję Berneńską.
W "Polskiej czerwonej księdze zwierząt" wilk ma status NT (near threatened) - gatunek niższego ryzyka, ale bliski zagrożenia.
Zagrożenia dla populacji wilka
Ochrona gatunkowa wilków nie zapewnia im beztroskiej egzystencji. Tak jak wszystkie dzikie zwierzęta giną one z powodu chorób, pasożytów, brak pokarmu, zranień czy starości. Zagrażają im jednak przede wszystkim ludzie, poprzez różne działania powodujące izolację siedlisk bytowania wilków i utratę ich ostoi. Negatywny wpływ na przetrwanie wilków ma także kłusownictwoi odstrzały wilków w krajach sąsiednich. Bardzo istotny dla kondycji populacji wilka jest stosunek ludzi do tego drapieżnika. Ciągle jeszcze pokutuje wiele przesądów i błędnych opinii na jego temat, a przypadki kłusownictwa na wilkach czy nielegalnych odstrzałów, chociaż są brutalnym łamaniem prawa, nie spotykają się z jednoznaczną negatywną oceną społeczną.
Izolacja siedlisk bytowania
Obecnie największym problemem dla przetrwania żywotnej populacji wilka w Europie jest fragmentacja lasów i ich postępująca izolacja, spowodowana gwałtownym rozwojem cywilizacyjnym. W Polsce, oprócz Karpat, każdy kompleks leśny jest zbyt mały, by zamieszkujące je populacje wilków mogły funkcjonować niezależnie. Nawet puszcze północno-wschodniej Polski, np. Puszczę Augustowską, Knyszyńską czy Białowieską, zamieszkuje po kilka wilczych watah, czyli maksimum 30-50 wilków. Podstawowym warunkiem przetrwania tych niewielkich populacji jest kontakt, poprzez osobniki migrujące, z populacjami w lasach sąsiednich.
W tej sytuacji szczególnym zagrożeniem jest postępująca w kraju rozbudowa infrastruktury drogowej. Szerokie, ruchliwe, czy też otoczone wysokimi ogrodzeniami nowoczesne drogi są nieprzekraczalnymi barierami dla wszystkich zwierząt lądowych, jednak to właśnie duże drapieżniki ucierpią najbardziej. Całkowita izolacja niewielkiej populacji na jakimś obszarze prowadzi do zmniejszenia wewnętrznej zmienności genetycznej, spadku odporności na choroby, możliwości przystosowywania się do zmian środowiskowych, obniżenia tempa rozrodu oraz zwiększonej śmiertelności. Staje się to powodem wymierania lokalnej populacji, a brak imigrantów przekreśla szansę na powtórne zasiedlenie obszaru przez wilki. Jedynym sposobem na złagodzenie skutków rozwoju sieci komunikacyjnej jest budowa odpowiednio dużych i gęsto rozmieszczonych przejść dla zwierząt we wszystkich miejscach kolizji dróg ze szlakami migracyjnymi oraz pomiędzy przecinanymi fragmentami lasów. W przeciwnym razie zasięg populacji wilka w naszym kraju stopniowo zacznie się zmniejszać, a rekolonizacja lasów w zachodniej Polsce nie będzie już możliwa
Utrata ostoi
Ze względu na niewielką powierzchnię naszych parków narodowych czy rezerwatów, nie jest możliwa ochrona drapieżników, które użytkują areały kilkakrotnie większe od średniej powierzchni nadleśnictwa, jedynie w obrębie obszarów chronionych. Muszą one bytować w lasach gospodarczych, zajmujących 28% powierzchni kraju. Jednocześnie jednak lasy gospodarcze pełnią wielorakie funkcje gospodarcze: prowadzi się w nich intensywną gospodarkę leśną, łowiecką, służą też różnorakiej rekreacji, żywiołowo rozwija się w nich zabudowa letniskowa i urządzenia rekreacyjne, a w górach wyciągi i trasy narciarskie. Pomimo, iż wjazd do lasu bez odpowiedniego zezwolenia jest zabroniony, lasy zalewa fala hałaśliwych motocykli czterokołowych i crossowych, skuterów śnieżnych i samochodów terenowych.
Coraz mniej jest miejsc, w których drapieżniki (i inne zwierzęta leśne) mogłyby w spokoju wychowywać swoje młode. W młodnikach, które wydają się być idealnym ukryciem dla dzikich zwierząt, prowadzi się prace leśne. Penetrowane są one w okresie wychowu młodych, przez grzybiarzy i zbieraczy borówek. Drapieżniki są zmuszane do przenoszenia swoich bardzo wrażliwych i nieporadnych szczeniąt w inne miejsca, co powoduje ich zwiększoną śmiertelność. Zwykle tylko jeden lub dwa młode z całego miotu dożywają do pierwszej zimy. Problem ten potęguje coraz gęstsza sieć dróg leśnych, które udostępniają turystom, szczególnie tym zmotoryzowanym i łamiącym prawo, najdalsze zakątki lasów.
Kłusownictwo
Choć wilk jest gatunkiem chronionym, co roku wiele tych zwierząt jest nielegalnie zabijanych. Czasami giną przypadkowo, wpadając we wnyki zastawione na dzikie zwierzęta kopytne, często jednak są zabijane celowo. Zastawiane są na nie pułapki lub też strzela się do nich z broni palnej, a kłusownikami bywają też myśliwi. Nierzadkie są przypadki wybierania szczeniąt z nor i przetrzymywania ich w domach. Wilki wychowane poza watahą nie mogą już powrócić do środowiska naturalnego, skazane są na życie w niewoli do końca.
Odstrzały wilków w krajach sąsiednich
W większości krajów sąsiadujących z Polską (poza Niemcami i Czechami) poluje się na wilki (Słowacja, Ukraina, Litwa) lub nawet się je zwalcza (Białoruś, Rosja). Szczególnie w strefie przygranicznej, gdzie watahy mają terytoria po obu stronach granicy, prowadzi to do zabijania osobników z naszej, chronionej populacji. Ponadto na obszary, skąd usunięto wilki, migrują młode, dojrzałe do dyspersji osobniki z naszych watah i tam się osiedlają. Opóźnia to proces rekolonizacji lasów Polski Zachodniej.
==================================================================================
źródła
http://www.polskiwilk.org.pl/wilk
http://lupuspl.ovh.org/index.php?option ... e&Itemid=1
http://fromzoomy.blogspot.com/2007/11/o ... onych.html
http://wilk.most.org.pl/index.htm
http://www.wilk.pentex.pl/odmiany.php
http://wolf.wild.art.pl/gatunek_pl.htm
... dodam 
